قلمزنی

هنر قلمزنی سابقه ای بسیار طولانی و تاریخی در ایران دارد . می توان این هنر را چنین تعریف کرد : قلمزنی عبارت است از ایجاد نقوش و خطوط بوسیله قلم یا ضربه چکش که بر روی اجسام فلزی چون طلا، نقره ، مس ، برنج و فولاد ایجاد می شود .
در فرهنگ معین قلمزنی چنین تعریف شده است : نویسندگی ، نقاشی و ایجاد نقوش جانوران ، گیاهان و طرح های مختلف برروی نقره یا فلزات دیگر را قلمزنی می گویند . در هنگام عمل استاد به وسیله قلمی فلزی یا منقاش نوک تیز فولادی که دارای دسته ای چوبی است کار می کند .

تاریخچه قلمزنی

قلمزنی پیش از تاریخ

اکتشافات و حفاریات باستان شناسان نشان می دهد ظهور و اکتشافات فلز در عصر ما قبل تاریخ رخ داده است. در آن زمان انسان ماقبل تاریخ بر حسب اتفاق سنگ هایی را که دارای مس بود و بر اثر مجاورت با آتش ذوب و از سنگ جدا شده بود، مشاهده کرد و فهمید که این فلز را میتوان کوبید و به اشکال مختلف در آورد و از آن برای ساختن اسلحه و ادواتی به مراتب بهتر از سنگ استفاده کرد.پیشینه این هنر در ایران تاریخ روشنی ندارد و اثر مستندی که بیانگر نخستین مکان شی و کاربرد فلز ، به ویژه مس در ایران و خاور نزدیک باشد به چندین هزار سال پیش از میلاد، می رسد.
در اواخر هزاره دوم و اویل هزاره اول پیش از میلاد هنر و صنعت فلز کاری در نقاط گوناگون ایران به ویژه در شمال و شمال غرب و حاشیه جنوبی دریای مازندران شکوفایی داشته است. از آثار مهم بدست آمده از این دوره جام طلای حسنلو است که در سال ۱۳۳۵هجری شمسی کشف شد و دارای نقوش برجسته چون خدایان سوار بر گردونه یا ارابه است.

قلمزنی در دوران اسلامی

در قرون اولیه اسلامی، اعراب که خود هنر خاصی نداشتند هنر قلمزنی ساسانی را مورد تقلید قرار داده و در سده های بعد در اثر علاقه هنرمندان ایرانی به مذهب و گرایش آنها به دین اسلام با تاثیر پذیری از آراء و عقاید اسلام به خلق آثار فلزی پرداختند.
از سده های اولیه تا قرن سوم و چهارم هجری قمری اشیا فلزی در ایران به سبک زمان ساسانی ساخته میشد. در قرن چهارم قمری، در دوره سامانیان به ساخت اشیای فلزی و قلمزنی شده توجه بیشتری شد و سادگی و قوت غایت مطلوب هنر بود، بر طبق سنت های کهن هنوز شکل ظرف ها به صورت تمثیلی ساخته میشد مانند آفتابه ای به شکل کله گاو نر است.

هنر قلمزنی خراسان در سده چهارم قمری شکل گرفت و در دوره سلجوقی به اوج کمال خود رسید.با علاقه ای که حاکمان سلجوقی به هنر داشتند، هنر قلمزنی همچون سایر رشته های هنری حمایت شد و گسترش یافت دوره سلجوقی را باید دوره احیای دوباره فلزکاری دانست.هنر فلز کاری این دوره دارای دو نوع محصول است:

۱) اشیای ساخته شده از ورقه های مسی، برنجی، و آهنی و به ندرت از طلا و نقره.
۲ ) اشیا ریختگی ساخته شده از مفرغ ، برنج، مس و احتمالا طلا و نقره.

تزیینات قلمزنی این دوران عبارت است: صور فلکی ، حیوانات چهارپا، به ویژه خرگوش در حال جست و خیز، نقوش پرندگان، گیاهانی چون برگ مو و پیچک.

با حمله مغول به ایران در سال ۶۱۸هجری قمری شهرهای ایران ویران و هنرمندان مجبور به ترک مراکز عمده هنری در خراسان شدند و به سرزمین های دیگر چون فارس ، آذربایجان، موصل و مصر کوچ کردند و در نتیجه هنر قلمزنی در این مراکژ تحت حمایت حکام آنان قرار گرفت با تصرف سوریه در دوره غازان خان در اول قرن ۸هجری قمری هنرمندان قلمزن مورد حمایت ایلخانان قرار گرفتند.
با حمله تیمور ماوراءالنهر و خراسان به تصرف تیموریان در آمد و هرات تبدیل به مرکز عمده قلمزنی شد.در این زمان ریخته گری و قلمزنی روی فلز تحت تاثیر مسایل فرهنگی آن روز، ظروف بزرگ فلزی از جمله سنگاب هایی برای مساجد ساخته شد.از جمله سنگاب گور تیمور در سمر قند که اکنون در موزه (ارمیتاژ) نگهداری میشود.
در عصر صفوی که دوران طلایی هنر ایران به شمار میرود، هنر قلمزنی با حفظ سنن گذشته ادامه یافت و همچن دوره پیش استفاده از فلزات گوناگون به طور گسترده در ساخت اشیای ارزشمند طلاکوب مرسوم بود. در این دوره قلمزنی بسیار گسترش یافت؛ اجرای نقوش طریف بسیار ریز و زیبا جای نقوش درشت و ضخیم را در تزیین اشیا گرفت و زرکوبی فلزات گسترده تر شد.با حمله افاغنه به ایران و سقوط دولت صفوی، هنر قلمزنی به خاموشی گرایید اما هنرمندان گمنامی در گوشه و کنار به احیای این هنر اشتغال داشتند.

سبک های قلمزنی

اجرا و کار قلمزنی به شیوه های متعدد به سلیقه هنرمند انجام می شود، این شیوه ها عبارت اند از:
ریزه کاری: ریزه کاری که به ریزه قلم و زمینه پر نیز معروف است ، روشی است که سطح اشیا یا بوم فلزی را با استفاده از نقوش و طرح های ریز و ظریف قلم زنی می کنند و با ایجاد بافت در زمینه بوم، طرح اصلی را آشکار میسازند و زمینه کار را از طرح جدا می کنند.

برجسته کاری: در این روش هر دو طرف بوم فلزی کار میشود.یعنی از سمت روی بوم زمینه را فرو برده و از طرف پشت نقش را برجسته می کنند، از این شیوه بیشتر در بوم های مسطح استفاده می شود که از هر دو طرف قابلیت چکش خوری دارد.

تکنیک عکس: در این سبک با ایجاد سایه روشن در زمینه بوم موضوع طرح را مشخص می کنند اما زمینه را کاملا پر نمی کنند.
تکنیک منبت:در این شیوه روی سطح فلز بین موضوع و زمینه حدود دو سانتی متر اختلاف ایجاد می کنند و آن را بصورت نیم برجسته به اجرا در می آورند و به سبک ریزه کاری تزیین می کنند.
تکنیک مشبک: در این روش پس از انتقال طرح بوسیله قلم نیم بر، طرح را ثابت می کنند بعد به کمک قلم تیز بر، بوم فلزی را برش می دهند و طرح را از زمینه جدا میسازند و کار را مشبک میسازند.

مواد و ابزار مورد استفاده در قلمزنی

فلز: در هنر قلمزنی از انواع فلزاتی چون مس، طلا، نقره و فلزات آلیاژ هایی چون مفرغ، ورشو و برنج استفاده میشود.
آلیاژ: آلیاژ به معنی ترکیب و مخلوط کردن فلزات با یکدیگر است به طور مثال مفرغ ترکیبی از مس و قلع است.ورشو ترکیبی از نیکل و مس و قلع و برنج ترکیبی از مس و روی می باشد.

در هنر قلمزنی از قیر سفت به سه منظور استفاده میشود:
۱ ) استحکام بخشی و جلوگیری از شکستن فلز در برابر ضربه چکش و قلم
۲ ) کاهش سر و صدای ناشی از ضربه قلم به فلز
۳) سهولت اجرای کار

برای تهیه قیر مخصوص قلمزنی، قیر را در ظرف میریزند و روی اجاق گاز قرار میدهند تا نرم شود، سپس مقداری گچ الک شده به آن اضافه می کنند تا از حالت روانی خارج شود، افزایش گچ به قیر را باید به گونه ای ادامه داد که قیر به آسانی سرد و ترد یا شکننده شود و پس از پایان کار به آسانی از فلز جدا شود. اسید سولفوریک یا تیزاب سلطانی:این مواد در انتهای کار برای پاک کردن قیر از سطح کار استفاده میشود.

علاوه بر ابزاری که در ساخت ظروف فلزی کاربرد دارند ابزار های دیگری وجود دارد که به طور خاص برای قلمزنی استفاده میشود.ابزارهایی که به طور مستقیم در ساخت ظروف استفاده می شوند عبارت اند از:گیره، سوهان، انبر، الک، مخزن سوخت، قیچی، تاپه قیر، گچ، سنگ نفت، چکش، قالب و … و ابزار های خاص قلمزنی عبارت اند از:انواع چکش و انواع قلم.
چکش: در قلمزنی دو نوع چکش فلزی برای کوبیدن روی قلم و ایجاد نقوش روی فلز بکار میرود. همچنین یک چکش لاستیکی با دسته چوبی برای کوبیدن فلز و مسطح یا برجسته کردن آن استفاده می شود.
قلم: قلم میله ای فلزی از جنس فولاد خشکه است که طول آن معمولا ۱۰تا۲۰سانتی متر و قطر آن متغیر است. انواع قلم های مورد استفاده در قلمزنی دارای اشکال و نوکها و آجهای گوناگون بوده و هر یک نامی دارد و برای نقش اندازی هلی مختلف استفاده می شود برخی از این قلم ها عبترت اند از :قلم سنبه، قلم پرداز، قلم نیم بر، قلم ناخنی، قلم بادامچه و …

انواع قلم هایی که در قلمزنی استفاده می شوند:

قلم سنبه برای اجرای طرح اولیه و رو سازی طرح و تزیین زمینه کار از این قلم استفاده می شود، این قلم دارای نوک مخروطی شکل، شبیه نوک مداد است.
قلم پرداز برای رسم کردن خطوط طراحی و رو سازی گل ها و خط اندازی طرح و خطوط به دست آمده از قلم سنبه، از قلم پرداز استفاده می شود. مقطع این قلم کشیده و از دو سمت دارای آج به صورت اُریب است.
قلم نیم بر از این قلم برای آشکار کردن خطوط طراحی شده و ثابت کردن اثر خط بر روی لوح فلزی استفاده می شود. سطح مقطع نوک این قلم مانند نوک پیچ گوشتی و فاقد آج است.
قلم گر سواد برای سایه اندازی، ایجاد بافت روی فلز و فرو بردن زمینه کار و تزیین نقوش حیوانی و انسانی از این قلم استفاده می شود و با این قلم طرح را از زمینه کار جدا می کنند. سطح مقطع این قلم آج دار و مستطیل شکل است.
قلم گرسوم برای ساخت سطوح با نقوش دایره ای به صورت برجسته و منظم و سایه روشن کردن سطح فلز از این قلم استفاده می شود.
قلم یک تو این قلم در نوک مقطع خود دارای نقوشی شبیه دایره است و از آن برای ایجاد بافت در گل ها و حاشیه سازی استفاده می شود. نوک آن مخروطی شکل با مقطع گرد است و در اندازه های ریز و درشت ساخته می شود.
قلم دوتو این قلم نیز مانند قلم یک تو مخروطی شکل و در سطح مقطع آن دارای دو دایره کوچک در نوک و بدون آج است، که از آن برای تزیین زمینه کار استفاده می شود.
قلم ناخنی برای ایجاد نقوش تزیینی و خطوط منحنی و رو سازی طرح ها از این قلم استفاده می شود و نوک مقطع آن شبیه ناخن دست انسان است و در ایجاد نقوش شبیه فلس ماهی، موی انسان، یال اسب و…. از آن استفاده می شود.
قلم بادامچه سطح مقطع نوک این قلم بادامی شکل و آج دار است و از آن برای ساخت گل و برگ و تزیین زمینه لوح فلزی استفاده می شود.
قلم کف تخت نوک این قلم در مقطع شبیه مربع یا مستطیل و دارای انواع ریز و درشت است که از آن برای فرو بردن و مسطح کردن زمینه طرح استفاده می شود.
قلم نیم ور سطح مقطع آن شبیه ذوزنقه است و دارای دو نوع آج دار و بدون آج است و از آن برای فرو بردن و پایین نشستن زمینه و جداسازی طرح، از زمینه استفاده می شود.
قلم نیم بر کلفت با این قلم خطوط اصلی نقش را فرو برده و کار را برجسته می کنند. سطح مقطع آن بیضی شکل و منحنی و بدون آج است.
قلم قلم گیری از این قلم برای لایه برداری سطح فلز و برای کندن و ایجاد شیار به شکل تراش فلز استفاده می شود نوک آن تیز، شبیه سرنیزه؛ و فاقد آج است.
قلم بادامی ساده یا درختی از این قلم برای ایجاد نقوش چند پر و تزیین زمینه استفاده می شود. سطح مقطع آن شبیه میوة بادام و بدون آج است و سطح مقطع آن را تو خالی و لبه دار می سازند.
قلم خُشه از این قلم برای برجسته سازی استفاده می شود و سطح مقطع آن مدور و بدون لبه و صیقلی است.
قلم تیزبُر نوک این قلم تیز و برنده و از آن برای برش و مشبک کردن فلز استفاده می شود.سطح مقطع آن شبیه پیچ گوشتی و بسیار تیز است.

انواع قلم ها و چکش قلمزنی

برس سیمی: برای صیقل دادن فلز قلمزنی شده در پایان کار از برس سیمی استفاده میشود.

شیوه ساخت ظروف مورد استفاده در هنر قلمزنی

ظروف یا احجام مورد استفاده در قلمزنی به شیوه‌‌های زیر ساخته می‌شود:

چکش کاری ساخت ظروف و اشیا به روش کوبیدن را چکش‌کاری سرد گویند، که به «دواتگری» معروف است و دارای سابقه بسیار طولانی است و به دو روش انجام می‌شود:

ساخت اشیای یک تکه و بدون شکاف؛ از این شیوه برای ساخت ظروف مدور استفاده می‌شود به این صورت که ورق فلزی را به شکل دایره که شعاع آن برابر ارتفاع ظرف مورد نظر است می‌برند و سپس مرکز آن را مشخص می‌کنند، بر روی سندان می‌گذارند و با چکش از سمت مرکز به طرف محیط، با ضربه‌‌های یکنواخت و پی‌درپی به صورت مارپیچ می‌کوبند تا ورق به شکل کاسه درآید، سپس آن را وارونه روی سندان می‌گذارند با وارد کردن ضربه در اطراف دهانه ظرف را گرد می‌کنند و به شکل مورد نظر درمی‌آورند.
ساخت اشیا به صورت چند تکه یا دارای شکاف؛ از این روش برای ساخت ظروف هندسی زاویه‌دار استفاده می‌شود به این صورت که ابتدا، فلز را به شکل مورد نظر (مثل مربع) برش می‌دهند، طول و عرض آن را اندازه‌گیری و لبه دو ضلع مقابل را با چکش نازک می‌کنند تا به نصف قطر اولیه فلز برسد.

سپس آن را به حالت چپ و راست باز کرده و ضلع دیگر را در آن قرار می‌دهند و دوباره آن را می‌کوبند تا لبه‌‌ها به هم متصل شوند. بعد با دستگاه جوش، آن را جوش می‌دهند؛ به گونه‌ای که یک حجم استوانه‌ای ساخته شود و سپس همانند روش قبل، با استفاده از سندان و چکش، خمیدگی‌‌های لازم را در استوانه ایجاد می‌کنند و آن را به شکل مورد نظر در می‌آورند و در نهایت قسمت‌‌های دیگر ظرف را (از جمله ته آن را) جداگانه می‌سازند و به یکدیگر جوش می‌دهند.
ریخته‌گری ریخته‌گری یعنی ذوب فلز و ریختن آن در قالب و سپس سرد کردن و انجماد آن (طهماسیان، ۱۳۶۲، ص ۱۰۷). در این شیوه به وسیله مدل ریخته‌گری فلز ذوب شده را به اشکال گوناگون درمی‌آورند. مدل‌‌های ریخته‌گری معمولاً از چوب، فلز، گچ، پلاستیک و موم ساخته شده است. ریخته‌گری به وسیله قالب انجام می‌شود و قالب‌‌ها دارای دو نوع قالب باز و قالب بسته‌اند.
خم‌کاری در این شیوه با استفاده از دستگاه «سه نظام» یک صفحه گرد از فلز می‌بُرند و با قالب‌‌های چدنی که به شکل ظروف ساخته شده به دستگاه می‌بندند و با استفاده از دستگاه فلز و قالب را به چرخش درمی‌آورند؛ در این مرحله به وسیله قلم‌‌های فولادی فلز را با فشار روی قالب می‌چرخانند و به ظرف شکل می‌دهند.

قیر ریزی و روش تهیه آن برای هنر قلمزنی

پیش از شروع کار با قلم و چکش و انتقال طرح بر روی فلز ابتدا باید کار را قیر ریزی کرد وسپس طرح را روی کار انتقال داد و آن گاه با قلم و چکش ایجاد نقش بر روی آن را آغاز کرد.
قیر ریزی بوم های تخت و مسطح

در این شیوه ابتدا باید سطوح بوم را پاک و تمیز کرد به گونه ای که چربی و رطوبت روی آن نباشد تا قیر به خوبی بر آن بنشیند. در این روش ابتدا کنار حجم یا بومی را که قرار است قیر ریزی شود به وسیله مقوا، سنگ، چوب یا آجر، مسدود می کنند تا قیر از روی آن بر زمین نریزد. خیس کردن سطح دیواره با آب ضروری است تا قیر به آن نچسبد. اگر دیواره شکاف داشته باشد قیر از آن به بیرون رسوخ می کند.

پس از آن با استفاده از ملاقه یا کفگیر به آرامی قیر ذوب شده را روی فلز می ریزند تا به قطر و ضخامت دلخواه در آید پس از سرد و خشک و سفت شدن قیر دیواره آن را بر می دارند و کار را روی لوح شروع می کنند.

روش قیر ریزی بوم یا ظروف مدور و توخالی

در این روش پس از پاک کردن ظرف، آن را حرارت می دهند و سپس با ملاقه قیر را درون طرف می ریزند تا کاملاً پر شود، باید دقت کرد که قیر به گونه ای در ظرف ریخته شود که حباب یا هوا داخل قیر نشود و ظرف کاملاً از قیر پُر شود. اگر هوا داخل قیر برود در اجرای کار مشکلاتی ایجاد خواهد کرد.

شیوه های انتقال طرح

وقتی ظرف یا بوم آماده شد مرحلة اجرای عملی کار و چسباندن طرح روی کار آغاز می شود.

چسباندن طرح یا به اصطلاح پیاده کردن طرح به روش های زیر انجام می شود:

روش گرد کردن در این شیوه هنرمند طرح آماده شده را روی قطعه فلزی از جنس برنج قرار می دهد و با چکش و قلم سنبه، آن را مشبک کرده و خطوط طرح را با نوک قلم، روی برنج سنبه سوراخ می کند، تا هنگام گرده کردن طرح، خطوط طرح به آسانی بر روی کار منتقل شود و سپس این کاغذ سُنبه شده را روی بوم می چسباند و با گرده زغال که در تکه پارچه ای قرار دارد، بر روی کاغذ سنبه شده می کشد که از سوراخ های کاغذ، پودر زغال روی بوم منتقل می شود و سپس با مداد خطوط طرح را مشخص کرده و اجرای کار را شروع می کند.

اجرای مستقیم طرح روی بوم در این روش هنرمند به وسیله مداد یا ابزار تیز مثل قلم نیم بر و قلم سنبه به طور مستقیم طرح را بر روی فلز منتقل می کند.

شیوه استفاده از کاغذ کُپی

در این روش ابتدا سطح بوم را پاک کی کنند و چربی و گرد و خاک آن را می گیرند. سپس کاغذ کپی را با چسب روی آن می چسبانند. بعد اصل طرح را روی کاغذ کپی، بر روی بوم فلزی قرار می دهند و با مداد روی خطوط طرح می کشند تا طرح روی بوم منتقل شود، سپس طرح و کاغذ کپی را بر می دارند و خطوط را که آشکار نشده، با مداد مشخص می کنند تا اجرای قلمزنی آسان شود.

شیوه چسباندن اصل طرح روی بوم فلزی

در این روش اصل کاغذ طراحی را روی شیء یا بوم فلزی می چسبانند و بعد با استفاده از قلم سنبه، خطوط طرح را روی فلز اجرا می کنند. پس از مشخص شدن خطوط کاغذ طرح را بر می دارند و طرح پیاده شده را با قلم و چکش روی شیء اجرا می کنند. پس از انتقال طرح هنرمند کارش را با چکش و قلم آغاز می کند و با استفاده از تکنیک وسبک های قلمزنی طرح مورد نظرش راخلق می کند.

شیوه در دست گرفتن چکش

بعد از این که هنرمند برای اجرای کار پشت میز نشست و کنده چوبی را تنظیم و لوح قلمزنی را آماده کرد باید چکش را در یک دست و قلم را در دست دیگر گیرد و کار را آغاز کند. روش در دست گرفتن قلم چنین است که دسته آن را بین دو انگشت شصت و سبابه به نحوی می گیرد که بالا و پایین رفتن چکش مانند یک محور آسان باشد و مانع از افتادن یا چرخش قلم از بین دو انگشت شود.

هنرمند باید دقت کند که انتهای دسته چکش بین دو انگشت کوچک و ماهیچه کف دست قرار گیرد تا بتواند با بالا و پایین بردن آن ضربات منظم و یکنواخت قلم را بر لوح فلزی وارد کند. و حرکت رفت و برگشت چکش در کنترل او باشد. آرنج و ساعد دست باید موازی با سطح شیء قرار گیرد و قسمت زیر چکش نیز در امتداد با سطح کنده باشد که وقتی ضربه چکش بر قلم وارد می شود، اجرای کار راحت تر انجام پذیرد.

شیوه در دست گرفتن قلم

روش به دست گرفتن قلم بسیار مهم است. اندازه طول قلم را به چهار قسمت مساوی تقسیم می کنند و قسمت سوم آن را میان دو بند انگشت شصت و سبابه می گیرند تا بتوانند به آسانی قلم را بین دو انگشت بچرخانند و به حرکت در آورند. و انگشت بلند میانی را برای جلوگیری از افتادن قلم در قسمت دوم قرار می دهند. از انگشت کوچک برای تکیه گاه قلم و جلوگیری از لغزش آن استفاده می شود.

باید توجه داشت که ساعد دست با بازو و ساعد با قلم زاویه ۹۰ درجه ایجاد کند و زاویه قلم نسبت به سطح کار باید کم تر از ۹۰ درجه باشد تا حرکت قلم به آسانی صورت گیرد.

سبک های هنر قلمزنی

اجرا و کار قلمزنی به شیوه های متعدد و به سلیقه هنرمند انجام می شود. این شیوه ها عبارت اند از:

ریزه کاری ریزه کاری که به ریزه قلم و زمینه پُر نیز معروف است، روشی است که سطح اشیا یا بوم فلزی را با استفاده از نقوش و طرح های ریز و ظریف قلمزنی می کنند و با ایجاد بافت در زمینه بوم، طرح اصلی را آشکار می سازند و زمینة کار را از طرح جدا می کنند.

برجسته کاری در این روش هر دو طرف بوم فلزی کار می شود. یعنی از سمت روی بوم، زمینه را فرو برده و از طرف پشت، نقش را برجسته می کنند. این کار را هنر بخشیدن به نقوش می گویند. این شیوه دربارة اشیایی قابل اجراست که امکان ضربه زدن از هر دو جهت وجود دارد. از این شیوه در بوم های مسطح بیش تر استفاده می شود. در این روش شیوه کار به این شکل است که ابتدا طرح یا زمینه کار را پایین برده و طرح را از آن جدا می کنند و یا این که سطح زمینه کار را از یک طرف قیر می ریزند و با قلم های مخصوص و بدون آج، آن را فرو برده و بعد قیر را از آن جدا می کنند و از سمت دیگر سطح کار را قیراندود می کنند و طرح را روی طرف دیگر اجرا می کنند.

تکنیک عکسی در این سبک با ایجاد سایه و روشن در زمینه بوم موضوع طرح را مشخص می کنند اما زمینه را کاملاً پر نمی کنند.

تکنیک منبت در این شیوه روی سطح فلز بین موضوع و زمینه حدود دو سانتی متر اختلاف ایجاد می کنند و آن را به صورت نیم برجسته به اجرا در می آورند و به سبک ریزه کاری تزیین می کنند.

تکنیک مشبک در این روش پس از انتقال طرح به وسیله قلم نیم بر، طرح را ثابت می کنند. بعد به کمک قلم تیزبر بوم فلزی را برش می دهند و طرح را از زمینه جدا می سازند؛ و کار را مشبک می کنند.

جدا کردن بوم فلزی از قیر یا قیربرداری

برای جدا کردن قیر از بوم های فلزی تخت قیر را سرد می کنند و می شکنند. اما در بوم های مدور و گلدانی شکل قیر را حرارت می دهند و جدا می کنند. این کار به روش های زیر انجام می شود.

حرارت دادن

برای خالی کردن قیر از بوم های مدور گلدانی یا حجم های هندسی، آن ها را حرارت می دهند. به این طریق که ظرف پُر از قیر را وارونه روی تکیه گاه چوبی یا فلزی می گذارند و ظرف را حرارت می دهند تا قیر ذوب شود. ابتدا دهانه ظرف بعد قسمت میانی و سپس ته ظرف را حرارت می دهند. بعد قیر را که روان شده خالی می کنند.

شکستن قیر

برای جدا کردن قیر از بوم های مسطح از این شیوه استفاده می شود. به این صورت که قیر حاوی بوم را در آب سرد فرو برده و به آرامی با ضربات چکش، قیر را می شکنند و از ظرف جدا می کنند. پس از آن فلز را به وسیله سر پیک حرارت می دهند تا باقی مانده های قیر کاملاً بسوزد و از بوم جدا شود. سپس به وسیله نفت با پارچه یا برُس سیمی حجم فلزی را پاک می کنند.

پس از پاگ کردن قیر برای زدودن چربی نفت از سطح بوم فلزی، آن را با محلول مایع ظرف شویی و آب می شویند و خشک و پرداخت می کنند.

پرداخت کردن

پس از جدا کردن بوم از قیر با استفاده از اسیدسولفوریک یا تیزاب سلطانی که با آب رقیق شده است(دو قسمت آب و یک قسمت اسید) آن را می شویند. ابتدا، آب و اسید را در ظرف پلاستیکی می ریزند و بوم فلزی را در ظرف اسید رقیق شده قرار می دهند. در نهایت به وسیله برس سیمی سطح آن را صیقلی کرده و سپس بوم را با آب می شویند. در پایان به وسیله خاک اره آن را خشک و پرداخت می کنند. پرداخت بوم سبب جلا و درخشش طرح و شیء فلزی می شود. در این مرحله باید نکات ایمنی را رعایت کرد. اسید باید رقیق شود به گونه ای که موجب خوردگی شیء نشود. هم چنین باید از دستکش و ابزارهایی استفاده کرد که به دست آسیب نرسد.